Byłam kiedyś na ciekawym szkoleniu, na którym tematem głównym były relacje z rodzicami. Jak to najczęściej bywa, to co stale przewijało się w każdym przypadku, to brak akceptacji dla zachowania rodziców, żal, pretensje, nieprzerobione sprawy. Jakoś tak układają się nasze związki z matką i ojcem, że zawsze znajdziemy tam coś do krytykowania. I chociaż od dawna jestem wolna od tego problemu, to przecież kiedyś również myślałam takimi kategoriami. Rozumiem więc doskonale, że temat ten jest wiecznie żywy i każdy na swój sposób powinien poukładać to w sobie.
Jak zatem wybaczyć rodzicom? Jak poczuć całym sobą, że starają się najlepiej jak potrafią i jeśli popełniają błędy, to dlatego, że inaczej nie umieją? Myślę, że nie ma na to jednolitej recepty dla wszystkich. Mi bardzo pomógł proces wewnętrznego dziecka, który dwadzieścia lat temu fachowo przeprowadziła ze mną koleżanka psycholożka. A potem wystarczyła już tylko praca duchowa i otwieranie serca na miłość, zrozumienie i współczucie. I chociaż sporo trudnych rzeczy uwalniałam, dzisiaj czuję głównie wdzięczność dla moich rodziców.
Jedną z ważnych refleksji, jaka do mnie przyszła niedawno, dotyczy próby wejścia w cudze buty. Postawmy się w sytuacji osoby, do której mamy pretensje. Tak łatwo oceniamy innych, przyklejając im etykietkę podłych, czy bezmyślnych. Tymczasem życie często pokazuje, że w podobnej sytuacji dokonujemy identycznego wyboru. Warto czasem bez hipokryzji przyjrzeć się drugiej osobie, poczuć tak, jak ona i pomyśleć, co na jej miejscu byśmy zrobili. Bardzo łatwo napełnić sobie usta frazesami o uczciwości czy sumieniu. Życie jednak nie zawsze pozwala nam wyrzekać się tego, co dla nas ważne.
Jedną z często spotykanych pretensji do rodzica jest żal o to, że zostało się porzuconym, że w dzieciństwie zabrakło kochającej obecności, zabawy, bliskości. Obiektywnie patrząc, łatwo ocenić, że obowiązkiem kogoś, kto dał życie, jest wychować i być obok. Jasne. Mamy nawet paragrafy na konieczność utrzymywania małoletnich. Ale wyobraźmy sobie siebie w sytuacji, w której bez naszej woli i zgody grozi nam zostanie ojcem. Nie czujemy się gotowi, nie ma w nas radości z tego powodu. Natomiast przeraża nas wrzeszczące, pomarszczone niemowlę… Jeden bierze to na klatę i próbuje podołać temu ciężkiemu obowiązkowi, a inny ucieka gdzie pieprz rośnie.
Jeśli ktoś w tym momencie zacznie pokrzykiwać, że trzeba wcześniej pomyśleć o konsekwencjach radosnego seksu z kim popadnie, to natychmiast zapytam: a jak to jest u ciebie? Ręka w górę ten, kto kocha się wyłącznie w celach prokreacji! I nie pytam szczęśliwie żonatych. Każdy z nas chce cieszyć się życiem. Czasem po prostu zawodzi antykoncepcja. A bywa też, że ktoś liczyć nie umie. Siłą rzeczy biologia sprawia, że kobieta chcąc nie chcąc dostaje dziecko w darze i uciec od niego nie może, a mężczyźnie czasem taka ucieczka się zdarza. I chociaż tego popierać nie można, można to spróbować zrozumieć.
Próba pojmowania drugiego człowieka i postawienia się na jego miejscu pomaga w wybaczeniu. Być może ja nigdy nie porzuciłabym swojego dziecka, ale rozumiem, że ktoś inny nie potrafi stawić temu czoła i podejmuje odmienną decyzję. Ma do tego prawo. Być może dla niego strach przed odpowiedzialnością, uwięzieniem w pieluchach, przed całymi latami kaszek, kupek i zabawek wydaje się nie do ogarnięcia. To nie tylko usprawiedliwienie dla kogoś, kto postąpił niewłaściwie. To także ogromnie ważne dla poczucia wartości. Wiele dzieci porzuconych przez ojców czuje się kimś gorszym, kogo ojciec nie chciał i nie kochał. A naprawdę to nic personalnego. Ten człowiek, który nie chciał podjąć ojcowskich obowiązków, nic nie miał przeciwko małej Biance czy Kubie. On bał się swoich własnych demonów. Dorosła Bianka i Kuba może to zrozumieć i przyznać: „wiem, że bardzo chciałeś mnie kochać, ale twoje lęki były silniejsze i dlatego uciekłeś”. To uwalnia nas od bycia gorszym, przegranym, niechcianym. Jest to naprawdę bardzo istotne dla naszego szczęścia – umieć zrozumieć cudze słabości i zaakceptować je, jako zwyczajny kawałek życia.
Czasem tą słabością nie jest ucieczka od rodzicielstwa, lecz działania, które zadają ból. Nadmierne ambicje, które każą bezustannie krytykować dziecko, a ono bezsilnie stara się być coraz lepsze i lepsze, by zasłużyć wreszcie na pochwałę. Surowość, która rzuca maluszka na ziemię, by czuł się marnych prochem wobec wszystkowiedzących i nieomylnych rodzicieli. Zaniedbanie, które ślepymi oczami nie dostrzega ewidentnego krzywdzenia małej istoty przez innych dorosłych. A nawet uzależnienia, które stwarzają piekło na Ziemi. Za tym wszystkim stoją ludzie, przepełnieni lękiem, fobiami, złymi emocjami, głupotą, naiwnością. Każdy z nich to tylko człowiek.
Kiedy nauczymy się w rodzicach widzieć zwykłych, omylnych ludzi, kiedy damy im prawo do błędów, uwolnimy wreszcie swój ból i żal. Pozwolimy sobie na odpuszczenie matce lub ojcu tego, że bali się, nienawidzili, faworyzowali, uciekali, oczekiwali, żądali, wyobrażali sobie niestworzone rzeczy. Że widzieli świat swoimi oczami. Że nie domyślali się naszych potrzeb. Że nie reagowali tak, jak chcieliśmy. Że okazywali miłość po swojemu, a nie tak, jakby nam się najbardziej podobało. A przecież kochali. Tak, jak umieli.
Czasem dziwię się, o jakie rzeczy mają do rodziców pretensje moi klienci. O drobiazgi – o to, że mama wszystko wie najlepiej i ciągle poucza. Niech poucza, przecież chce dobrze, nawet jeśli racji nie ma. O to, że ojciec bardziej kocha siostrę lub brata niż mnie. A niech sobie kocha, wolno mu. Ja też jednych lubię bardziej, innych mniej. To mnie nie umniejsza, bo moją wartość kształtuję ja sama, a nie stosunek do mnie innych ludzi, nawet rodziców. Zastanówmy się też, dlaczego dorosłych tak bardzo denerwuje to, że ledwo chodząca staruszka, która nie wie, co to jest internet, próbuje im doradzać, co mają robić, a czasem nawet karci słowami za jakiś postępek. Przecież ona nadal jest matką i zawsze będzie swoje dziecko traktować przez pryzmat poczucia macierzyńskiego obowiązku. Nawet wtedy, kiedy to dziecko będzie miało pięćdziesiąt lat. Zauważenie tej prostej zależności otworzy nas na rozumienie i współczucie.
W wybaczeniu pomocna jest także świadomość odłączenia działania od samego człowieka. Zobaczmy w nim kogoś dobrego, jasnego, kto naprawdę chce dobrze, lecz ulega swoim słabościom, lękom, błędnym przekonaniom. Dotyczy to zresztą nie tylko rodziców, ale każdej osoby, której chcemy wybaczyć. Jeśli ktoś wyrządza nam to, co nazywamy krzywdą, to rzadko kiedy ma na celu świadome zadanie nam bólu. Najczęściej kieruje się lękiem bądź nawykiem wyniesionym z domu. Ojciec, który bezlitośnie bije pasem, zapewne też był bity jako dziecko. Tak go nauczono, powtarzając mu, że bez dyscypliny rosną tylko chwasty. Może i serce mu się kroi przy tym biciu, ale jest przekonany, że dla naszego dobra – musi. Znałam takich ojców. Dzisiaj już rzadko stosuje się kary cielesne, ale można tu wstawić każde inne działanie. Rodzice zazwyczaj robią to, czego ich nauczono w domu, w co wierzą i co – w ich przekonaniu – służy naszemu dobru. A przy tym mają i swoje trudne emocje lub cechuje ich egoizm, a czasem zabraknie im zwykłej ludzkiej mądrości. Bo mądrość – niestety – nie jest dawana każdemu. Nic na to nie poradzimy… Stąd też wiele działań nacechowanych jest brakiem rozsądku lub lękiem.
W krytycznej ocenie rodziców zauważyłam jeszcze jeden wątek – patrzenie oczami innych ludzi. Moją znajomą wychowywała babcia, która nie lubiła zięcia, czyli ojca tej mojej znajomej. Małe dziecko każdego dnia słyszało krytyczne uwagi pod adresem taty. Zakodowało sobie, że ma ojca lenia, brudasa i chama tak mocno, że nie zauważyło, jak ojciec rysuje jej obrazki, nosi na barana, opowiada bajki, zabiera na spacer i śpiewa piosenki. Kiedy dorosła, powtarzała, że miała złego ojca, lecz na pytanie, co było złego w nim odpowiadała cudzymi słowami: leń, brudas, cham, nogi mu śmierdzą. Kiedy zapytałam: „a co zrobił złego tobie?”, nie umiała odpowiedzieć. Okazało się, że nigdy jej nie skrzywdził, nie zaniedbał, pomagał w nauce i chętnie się z nią bawił.
Bardzo trudno jest oddzielić cudze wzorce zakodowane mocno w dzieciństwie, od naszych własnych uczuć. Podobnie jak z każdym negatywnym przekonaniem, to w nas działa niestety i nam przeszkadza. Jeśli nauczymy dziecko, że psy są złe i mogą ugryźć, dorosła osoba będzie bała się psów, chociaż być może nigdy z żadnym nie będzie miała kontaktu. Podobnie z kodami wszczepionymi przez niechętne teściowe – wypaczają prawdziwy obraz któregoś z rodziców. Dobrze byłoby, gdyby każda babcia wzięła to sobie do serca i nigdy nie krytykowała przy dziecku żadnego z rodziców.
